Âşık Sümmânî ve Tarzı Hakkında                          Kenan TUNA                          (Erzurum Radyosu THM Sanatçısı)         1861 yılında Erzurum’un Narman ilçesine bağlı, Samikale köyünde doğmuştur. Âşık Edebiyatının önde gelen şairlerindendir. Yaşadığı devirde etkisi Orta Asya’ya kadar ulaşmıştır. Halk kültürünü iyi bilmesinden, insanlara daima doğruyu, güzeli, iyiyi telkin etmesinden ötürü “Sümmanî Baba” adıyla da anılmaktadır. Sümmanî adı, zamanla bir tavrın, bir makamın, bir ezginin adı olmuştur. Âşık toplantılarında âşıklarla karşılaşmalar yapan Sümmanî, söz söyleme üstünlüğü yanı sıra, daima mütevazilik ve olgunluk göstermiştir.         Saza ve deyiş söylemeye küçük yaşta başlamıştır. Deyişleri oldukça güzel, edebi değeri yüksektir. Klişeleşmiş ve mertebeli ezgi yapısına sahiptir. Berrak bir dille ve ahenkli olarak söylediği şiirlerle yaşadığı çevrenin odak noktası olmuştur. Kıvrak bir zekâya, kuvvetli bir hafızaya sahiptir. Tasavvuf, aşk, yokluk gibi çok değişik konulara ait şiirler söylemiştir. Eserleri arasında koşma, semaî, destan, divan, gazel, müstezatlar bulunmaktadır. Yani, hem hece vezni, hem de aruz vezni kalıplarını kullanmıştır. Akıcı üslubuyla, kuvvetli ifadeleriyle, az kelimeyle çok şey anlatma becerisiyle Halk Edebiyatında kendisine önemli bir yer sağlamıştır. Bunun içindir ki, 19. Yüzyılın usta halk şairi Sümmanî’nin izinden yürüyen sayısız âşık vardır.        Ben razı değilem hicrana gama        Garip gönlüm haldan hala salan var        Sebavetten beri bir yol gözlerim        El zanneder uzaklarda kalan var        Akıttım gözümden kanlı yaşımı        Kasavetten kurtulmadım başımı        Gönül kalesinin mermer taşını        Hicran kalemiyle kırıp delen var        Sümmanî’yem ya Rab gönlüm hoş eyle        Ya sabır ver yada bağrım taş eyle        Ya bir çift kanat ver ya bir kuş eyle        Tez ulaşam yâr bağında talan var         Sümmanî, değişlerini kendisine has bir üslupla, özel bir tavırla, oldukça ritmik söylemiştir. Bu çalıp söyleyiş biçimi, yöresinde ezgi karakterini taşıyan mükemmel bir yapıya sahiptir Halk Müziğinde “ Sümmânî ağzı” adıyla bilinmekte ve icra edilmektedir. Sümmanî’nin ezgi yapısına geçmeden önce âşık-saz şairi tarzı hakkında burada birkaç söz söylemek gerekir:         Âşık-saz şairi tarzı Türk Halk Müziğinde geleneksel bir tarzdır. Âşıklar; koşma, destan, semaî, güzelleme, koçaklama, muamma,..gibi kendi değişlerini, uzun ve kırık hava düzeniyle ezgilerler ve bunları bölgelerinin özelliklerini yansıtarak, belli kalıplar içinde çalıp söylerler. Erzurumlu Emrah, Karacaoğlan, Sümmanî, Pir Sultan Abdal, Veysel, Dertli, bu türlerin en güzel örneklerini vermişlerdir. Âşıkların müziğimize önemli katkıları olmuştur. Mahalli ezgiler içinde “Âşık Makamları” adı altında yüzlerce ezgi geliştirmişler, deyişlerini bu ezgiler eşliğinde söylemişlerdir. Bugün bizler müzik zevkimizi bu ezgilerle tatmin etmekteyiz. Yöresel ağızlar, müziğin ezgi yapısını ve ritm yapısını doğrudan etkilerler, kişi adıyla da anılmaktadırlar.         Sümmânî tarzı:         Sümmanî ağzı deyişlerinin süresi hızlı, oldukça ritmiktir. Karar perdesi < La > dır.5/8’lik usulde söylenmektedir. ( 2+3 ) donanımına ( Si ) için ( b ) konur. ( Re ) güçlüdür. Ezginin icrasında, her dörtlüğün başında “ Amman ey “ ya da Âşık Veysel’in söyleyişindeki gibi “ Ah “ bulunur. Bu “ Amman ey “ usullü olduğu gibi, serbest şekilde de olabilir. Usullü söylendiğinde iki ölçülük 5 zaman süresi içinde ( 2+3 )+( 2+3 ) “Amman ey “ icra edilir.         Sümmanî geleneği, geçmişte olduğu gibi, günümüzde de bir çok halk şairinin sazında, sesinde terennüm edilmektedir. Emrah’ın “El çek tabip el çek yaram üstünden” Âşık Veysel”in “Bir küçük dünyam var içimde”; Ruhsati’nin “Duldalanma yar mevlâyı seversen” Sümmanî’nin “Kalksak bu yerlerden hicret eylesek” mısraları ile başlayan koşmalar, hep Sümmanî ağzı ile okunmuştur.         Sümmanî’in torunları Hüseyin Sümmanoğlu ve Nusret Torunî, Bardız’lı Âşık Nihanî, Mevlüt İhsani, Erol Ergani, Fuat Çerkezoğlu, İhsan Yavuzer.. bu geleneği sürdüren âşıklardandır..Sümmanî Narman’ın Samikale köyünde 5 Şubat 1915 tarihinde vefat etmiştir.        Sümmani dünyadan uçmuş gidiyor        Ecel şerbetinden içmiş gidiyor        Cümle yarenleri kalmış gidiyor        Mahşerde görürsüz siz beni beni         Sümmânî’ye Ait Türküler :         Ben razı değilem hicrana gama         Kalksak bu yerlerden hicret eylesek         Elli gündür altmış gündür yüz gündür         Ervah-ı ezelde levhi kalemde         Narman kazasında bir gelin gördüm